ဖွးဂီၯသ၀ီကဲထီဢ္အဂ့ဿ္ (နီဿ္မုဿ္ယဲၯဖဲအပူ - ၁)

ပွၯကညီကလုာ္ဒူဢ္လဿအဟးထီဢ္လဿကီဿ္စံဢ္ (တရူးကီဿ္) ဖဲတရူးစီၯပၯ (ခႜီစံဢ္) ပဿတဿ္အစိၯအံၯ အိဢ္၀ဲဒဢ္ပွၯသဿဒူဢ္န႔ဢ္လီၯ. ပွၯတဿတဒူဢ္န႔ဢ္သုးဃီၯအသးဆူတရူးကီဿ္ မုဿ္ႏုာ္ကလံၯထံးတခီဒီး ႏုာ္လီၯ ၀ဲဆူကီဿ္တီကံ၊ ကီဿ္ယူဿ္တရဢ္ ၀ံၯသုးလီၯကဒီးအသးဆူ ကီဿ္အဲနါမ္၊ ကီဿ္ကဲဢ္ဘိဒံအဢ္ ဒီးသုးကဒီး အသးတဆီဘဢ္တဆီ တုၯဃီၯလဿကီဿ္ကႜီဢ္တဲဢ္ လဿပွၯကညီဖိတနီၯ အိဢ္ဆိးဒံး၀ဲ တုၯမုဿ္မဆါတနံၯ အံၯန႔ဢ္လီၯ. မ့မ့ဿ္ပွၯခံဒူဢ္တဒူဢ္တခီ တပိာ္ထြဲ ၀ဲပွၯအခီဢ္ထံးတဒူဢ္အက်ဲဘဢ္. ဟးထီဢ္လဿတရူးကီဿ္ ဒီး ပိာ္လီၯ၀ဲထံက်ိမအိဢ္ (ရႊ႔ဢ္လံဢ္က်ိ) ဒီးႏုာ္လီၯ၀ဲဒဢ္ဆူ ကီဿ္ပယီၯအပူၯ ဒီးထံဢ္၀ဲဒဢ္လဿယိၯတဖဢ္ အိဢ္ဆီလီၯတ့ဿ္လံအသးန႔ဢ္လီၯ. တဿ္လီဿ္လဿယိၯတဖဢ္ဟဲႏုာ္လီၯအိဢ္အံၯန႔ဢ္ မ့ဿ္တဿ္လီဿ္လဿ ကညီ သူဢ္က့သးပွဿ္ တနီၯ လဿအအိဢ္လဿကီဿ္စံဢ္အပူၯတဖဢ္ ဟဲကြဿ္နီဢ္ကြဿ္ဃါ၀ဲ ဒ္သိး ကဟဲလီၯအိဢ္ဆိး ၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ. ခီဖ်ိလဿပွၯကညီတဖဢ္ထံဢ္၀ဲဒဢ္လဿ ယိၯတဖဢ္အိဢ္ဆိး၀ဲလံအဃိ အ၀ဲသ့ဢ္သုးလီၯအသး ဆူ ဃဲ၀ါက်ိ (ခဲအံၯပကိးလဿပ့်ဢ္လိာ္ကိ်) ဒီးပာ္လီၯအတဿ္အိဢ္တဿ္ဆိးအလီဿ္ ဖဲန႔ဢ္တနီၯန႔ဢ္လီၯ. တနီၯ ခီဃီၯ၀ဲဆူဃဲ၀ါက်ိမုဿ္နုာ္တခီ ဒီးထီဢ္၀ဲဆူ ထံက်ိ္္ခႜ႔တြ႔ ဒီးပာ္လီၯအတဿ္အိဢ္တဿ္ဆိးအလီဿ္ဖဲန႔ဢ္လီၯ.

 အ၀ဲအံၯမ့ဿ္ပွၯကညီဟးထီဢ္လဿတရူးကီဿ္ခံဒူဢ္တဒူဢ္ ဖဲခ်.ခ.န. ၁၁၂၈ နံဢ္ ဒီးမ့ဿ္ပွၯႏုာ္လီၯဆူကီဿ္ပယီၯ ပူၯအခီဢ္ထံးကတဿဿ္တဒူဢ္ ဖဲ ခ်.ခ.န. ၁၁၂၅ နံဢ္န႔ဢ္လီၯ. ပွၯကညီတဖဢ္ ဟးထီဢ္လဿတရူးကီဿ္ အိဢ္၀ဲ ခံဒူဢ္လံဘဢ္ဆဢ္ တလဿာ္ဒံးဘဢ္. အိဢ္လီၯတဲာ္ဒံး ပွၯ ၃၃ဒူဢ္ န႔ဢ္လီၯ. ဖဲန႔ဢ္အဆဿကတီဿ္ဘဢ္ဖဲတရူး စီၯပၯ ပံ၀ဲဢ္ပဿတဿ္အစိၯ ဒီးမ့ဿ္စ့ဿ္ကီးပွၯလဿအအဿဒိဢ္မးအဃိ ပွၯကညီလဿအအိဢ္တ့ဿ္ ၃၃ ဒူဢ္အံၯ တူဿ္၀ဲတကဲလဿၯစ့ဿ္ကီးဘဢ္အဃိ ဖဲ ခ်.ခ.န. ၇၄၁ နံဢ္န႔ဢ္ အ၀ဲသ့ဢ္သုးလီၯအသးဆူတရူးကီဿ္ ကလံၯထံးတခီ တတီၯဘဢ္တတီၯ၀ံၯ ဟးထီဢ္၀ဲလဿတရူးကီဿ္အပူၯ ဒီးႏုာ္လီၯ၀ဲဒဢ္ဆူကီဿ္ပယီၯအပူၯဖဲ ခ်.ခ.န. ၇၃၉ နံဢ္၀ံၯ ဟဲလီၯအိဢ္ဆိး၀ဲဒဢ္တဿ္လီဿ္လဿ အတစီၯစုာ္ယံၯကဲဢ္ဆိးဒီး ထံက်ိ ဃိဢ္လိဢ္က်ိ အံၯတဆီဘဢ္တဆီဒီး အိဢ္ဆီလီၯအသးလဿတဿ္လီဿ္တတီၯဘဢ္တတီၯန႔ဢ္လီၯ. 

တဿ္စံးစ့ဿ္ကီး၀ဲဒဢ္လဿ ပွၯကညီလဿအအိဢ္တ့ဿ္ ၃၃ ဒူဢ္လဿတရူးကီဿ္အံၯန႔ဢ္ တခ်ဳးဖဲအဟးထီဢ္ဒံးဘဢ္အခါ အနီဢ္ဂံဿ္အါထီဢ္ စ့ဿ္ကီး၀ဲဒဢ္လံန႔ဢ္လီၯ. ကညီဖိတဖဢ္အတဿ္အိဢ္မူဖဲတရူးကီဿ္ အဆဿကတီဿ္န႔ဢ္ မ့ဿ္၀ဲဒဢ္ ကုဿ္အတဿ္အိဢ္မူ ဒီးတဿ္ဖံးတဿ္မၯခဲလဿာ္န႔ဢ္ မ့ဿ္၀ဲကုဿ္တဿ္ဖံးတဿ္မၯတဖဢ္န႔ဢ္လီၯ. တဿ္ဖံးတဿ္မၯ ခဲလဿာ္န႔ဢ္မ့ဿ္တဿ္လဿ အဃဿအစုာ္၊ အနးအက်ံၯအဃိ၊ ပွၯကညီသ့ဢ္တဖဢ္တူဿ္၀ဲဒဢ္ တကဲဘဢ္ဒီး ဟးထီဢ္ကြံာ္၀ဲဒဢ္ဖဲတရူးကီဿ္အံၯန႔ဢ္လီၯ. တဿ္စံးစ့ဿ္ကီး၀ဲဒဢ္လဿ ဖဲတရူးအကီဿ္ပူၯ တဿ္တ့ထီဢ္တရူးကီဿ္ တဿ္ဒူဢ္ဖးဒိဢ္ (Great-wall) အံၯန႔ဢ္ ပွၯကညီဖိတနီၯ ပဢ္ဃုာ္၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ. ဖဲပွၯကညီဖိတဖဢ္ ဟးထီဢ္ကြံာ္၀ဲဒဢ္ ဖဲတရူးကီဿ္ပူၯ၀ံၯအလီဿ္ခံ ကလုာ္ဒူဢ္အဂၯတဖဢ္ဟးထီဢ္စ့ဿ္ကီး၀ဲ ဒီးဆီလီၯစ့ဿ္ကီး အသးလဿတဿ္လီဿ္တတီၯဘဢ္တတီၯန႔ဢ္လီၯ.

ဖဲကီဿ္ပယီၯအမုဿ္ထီဢ္ ကစဿဿ္ခိဢ္ကလိက်ါဒီး ဃိဢ္လိာ္က်ိအၾတီၯပူၯ ပွၯလဿအအိဢ္ဆိးထူလံၯ တ့ဿ္၀ဲတဖဢ္မ့ဿ္၀ဲဒဢ္ ပွၯကညီလဿအႏုာ္လီၯအိဢ္ဆိး၀ဲလဿကီဿ္ပယီၯအပူၯအံၯ ဒူဢ္တဒူဢ္အစဿၯအသြဲဢ္ ဒီးတနီၯမ့ဿ္၀ဲဒဢ္ ပွၯကညီဖိလဿအဟဲခီဃီၯလဿကီဿ္ကႜီဢ္တဲဢ္ ဖဲယိၯတဖဢ္ မၯနဿၯမၯဃဢ္အီၯအဆဿ ကတီဿ္န႔ဢ္လီၯ. ခီဖ်ိတဿ္ဆဿကတီဿ္ယံာ္ထီဢ္ဒီး ပွၯကညီဖိတဖဢ္စ့ဿ္ကီး အနီဢ္ဂံဿ္အါထီဢ္၀ဲဒဢ္အဃိ သုးဒဢ္အလီဿ္ကြ႔ဿ္ကြ႔ဿ္တဆီဘဢ္တဆီ ဒ္အအိဢ္ဆီလီၯတ့ဿ္အသးလဿမုဿ္မဆါတနံၯအံၯအသိးန႔ဢ္လီၯ. တဿ္လီဿ္တဿ္က်ဲလဿအ၀ဲသ့ဢ္အိဢ္ဆီလီၯတ့ဿ္အသးယံာ္ထီဢ္ ဒီးကဲထီဢ္ပွၯထူလံၯဖိအဃိ ယုဿ္န႔ဿ္၀ဲတဿ္ လီဿ္လဿအအိဢ္ဆိးတ့ဿ္၀ဲ တဖဢ္အမံၯဒ္အသးအဲဢ္ဒိး၀ဲအသိးန႔ဢ္လီၯ. လဿအက်ါ ပွၯကညီဖိလဿအအိဢ္ ဆီလီၯတ့ဿ္အသးဖဲ ကစဿဿ္ကုၯဒ့ဖ်းခိဢ္ တဖဢ္စ့ဿ္ကီး အိဢ္ဆိး၀ဲဖဲန႔ဢ္ဒီး လုဿ္အီဢ္ဒဢ္အသးသမူ လဿတဿ္ထူစံာ္ဖဲးခုး ဒ္ပွၯအဂၯတဖဢ္အသိးစ့ဿ္ကီးန႔ဢ္လီၯ. 

ဒ္ပွၯသးပွဿ္တဖဢ္အလုဿ္အလဿ္အိဢ္၀ဲအသိး ခီဖ်ိလဿအ၀ဲသ့ဢ္ဟဲတုၯလီၯဒီး ႏုာ္လီၯ၀ဲအဆိကတဿဿ္ဖဲတဿ္လီဿ္၀ဲန႔ဢ္အဃိ၊ ကြဿ္နီဿ္ကြဿ္ဃါ၀ဲဒီးမၯနီဢ္ ၀ဲအဆဿလဿ အမ့ဿ္တဿ္လီဿ္၀ဲအံၯဘဢ္ဃးဒီး အီၯဒီးပာ္ပနီဢ္ဃာ္ ၀ဲဒ္အမ့ဿ္ကီဿ္လဿကအိဢ္ဆိး၀ဲလဿအပူၯ ဃုာ္ဒီးအဖိအလံၯဒ္သိး ကဖံးအီဢ္မၯအီဢ္ ဘဢ္တဿ္ဂ့ၯဂ့ၯဘဢ္ဘဢ္တကးဘဢ္ ပွၯမၯတံာ္တာ္အီၯသုတ အိ္ဢ္တဂ့ၯ ဒီးယုဿ္န႔ဿ္စ့ဿ္ကီး၀ဲဒဢ္အမံၯ ဒ္အသးအဲဢ္ဒိး၀ဲအသိးန႔ဢ္လီၯ. မ့မ့ဿ္မုဿ္မဆါတနံၯအံၯ ကုၯဒ့ဖ်း ခိဢ္အံၯ အိဢ္သူဢ္လီၯအသးဖဲသုးက့ယဲဿ္၊ မုာ္ၾတီၯကီဿ္ရ့ဢ္၊ လူၯသီကီဿ္ဆဢ္၊ ဖ်းခိဢ္ကရူဿ္ဒ္ပွၯလဿခံတ စိၯ ယုဿ္န႔ဿ္၀ဲအမံၯန႔ဢ္လီၯ. ကညီဖိဖဲန႔ဢ္ကိးဂၯဒဲးလုဿ္အီဢ္အသးသမူလဿ တဿ္ထူစံာ္မၯ၀ဲၯ ဒီးတဿ္ဖဲးခုး ဖဲးသံဢ္တဖဢ္န႔ဢ္လီၯ. အ၀ဲသ့ဢ္အိဢ္မူဖံးသကိးမၯသကိးတဿ္ဃူဃူဖိးဖိး မုာ္မုာ္ခုဢ္ခုဢ္္ပွဲၯဒီးတဿ္အဲဢ္လိာ္ ကြံာ္လိာ္သးသကိးသကိးန႔ဢ္လီၯ. ဖဲဟီဢ္က၀ီၯဖဲန႔ဢ္ ပွၯအိဢ္ဆိးတဿ္အက်ါ ဖါတံဿ္သးပွဿ္အိဢ္တဂၯ အမံၯမ့ဿ္ဖါဂီၯ ဒီးအိဢ္ဆိးစ့ဿ္ကီးဖဲဖ်းခိဢ္သ၀ီ ဃုာ္ဒီး ပုဿ္၀ဲဿ္ဖိလံၯဖဲန႔ဢ္လီၯ. 

 ဖါတံဿ္သးပွဿ္အံၯ လဿတဿ္လုဿ္အီဢ္သးသမူအဂီဿ္ အ၀ဲလဲၯမၯတဿ္စီၯစုၯယံၯဒီး သ၀ီတစဲးဖိအဃိ၊ လ့ဿ္လိၯခါထီဢ္၀ဲဒဢ္လဿ ဟံဢ္ဒီး ဆူစံာ္ပ်ီပူၯကိးမုဿ္ဂီၯဟါတကဲဘဢ္အဃိ ဖါတံဿ္အံၯဃုာ္ဒီးအဖိအလံၯ လဲၯသူဢ္ထီဢ္၀ဲအဟံဢ္လဿ အစံာ္ခိဢ္ပ်ီပူၯ ဒီးအိဢ္ဆိး၀ဲဖဲန႔ဢ္လဿ တဿ္ဖံးတဿ္မၯအဂီဿ္န႔ဢ္လီၯ. တဿ္လီဿ္ဖဲဖါတံဿ္ဖါဂီၯလဲၯအိဢ္ဆိး အလီဿ္န႔ဢ္ ပွၯတယုဿ္န႔ဿ္အမံၯလီၯဆီနီတမံၯဒံးစ့ဿ္ကီးဘဢ္န႔ဢ္လီၯ. ခီဖ်ိတဿ္လီဿ္၀ဲန႔ဢ္အမံၯလဿ ပွၯကကိးအီၯတအိဢ္အဃိ ဖါတံဿ္ဖါဂီၯအံၯ အပုဿ္အ၀ဲဿ္ အဖိဒိဢ္စဿ္လံၯတဖဢ္ မ့ကလဲၯဟးအိဢ္သကိး အီၯန႔ဢ္ ကိး၀ဲတဿ္လီဿ္မံၯတဘဢ္ဘဢ္အဃိ၊ ဖဲအ၀ဲသ့ဢ္ကလဲၯဟးတဘ်ီလဿ္လဿ္ ညီႏုဿ္တဲဒဢ္၀ဲလဿ ပကလဲၯဟးလဿဖါတံဿ္ဖါဂီၯအဟံဢ္န႔ဢ္လီၯ.

လဿခံဆဿကတီဿ္ယံာ္ထီဢ္ ဒီးဖါတံဿ္ဖါဂီၯအံၯသးပွဿ္ဒီးသံ၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ. ဖါတံဿ္အံၯတုၯမ့ဿ္သးပွဿ္သံလံ ဒီး အဖိအလံၯတဖဢ္ ခူဢ္လီၯကြံာ္အီၯဖဲ တဿ္လီဿ္လဿတဘူးတယံၯဒီးအဟံဢ္ ဒီးမ့ဿ္တဿ္လီဿ္လဿဖါဂီၯအပူၯ အိဢ္၀ဲအဆိကတဿဿ္ဖဲန႔ဢ္လီၯ. ဖါတံဿ္သးပွဿ္အံၯသံလံဘဢ္ဆဢ္ တဿ္လီဿ္အံၯပွၯတကိးန႔ဿ္လီၯဆီအမံၯ ဒံးဘဢ္န႔ဢ္လီၯ. ပွၯသူဢ္က့သးပွဿ္ လဿအသးဘဢ္ကလုာ္ဃုာ္ဒီးဖါဂီၯတဖဢ္ ဖဲဖါဂီၯအိဢ္မူဒံးအခါ ညီႏုဿ္ ကိးဒဢ္၀ဲလဿ ဖါဂီၯတဿ္လီဿ္ဒီး တုၯဖါဂီၯအံၯသံတ့ဿ္လံနာ္က့ တဿ္တယုဿ္န႔ဿ္အမံၯလီၯဆီဒံးဘဢ္. မ့မ့ဿ္တခီ ခီဖ်ိဖါဂီၯသံဒီး ပွၯခူဢ္လီၯန႔ဿ္အပူၯဖဲန႔ဢ္အဃိ ပွၯသးပွဿ္တဖဢ္ကိးလိၯကိးဃီၯက့ၯ၀ဲလဿ ဖါဂီၯပူၯန႔ဢ္လီၯ. 

ပွၯသးပွဿ္တဖဢ္ကိး၀ဲဒ္န႔ဢ္သိးအဃိ ဖိသဢ္လဿလီဿ္ခံတစိၯစ့ဿ္ကီး ကိးထြဲဒဢ္ပွၯသးပွဿ္ အခံဒ္န႔ဢ္စ့ဿ္ကီးန႔ဢ္လီၯ. ဖါတံဿ္ဖါဂီၯအံၯ အဖိအလံၯလဿလီဿ္ခံတဖဢ္ ဆီဟံဢ္ဆီဃီဒီးဟဲက့ၯအိဢ္ဖွိဢ္၀ဲ ဖဲန႔ဢ္တကးဒံးဘဢ္ အပုဿ္အ၀ဲဿ္ဖိဒိဢ္စဿ္လံၯတနီၯ ထံဢ္၀ဲလဿ တဿ္လီဿ္အံၯဂ့ၯ၀ဲဒဢ္လဿဒူလဿသံဢ္ဒီး ဘုဖိဟုဖိအဂီဿ္အဃိ အ၀ဲသ့ဢ္တဖဢ္ဟဲက့ၯအိဢ္စ့ဿ္ကီး၀ဲဒီး သ၀ီအံၯယံာ္ထီဢ္ဒိဢ္ထီဢ္ ၀ဲဒဢ္န႔ဢ္လီၯ. 

ပွၯကညီအဟံဢ္အိဢ္အါထီဢ္လံဘဢ္ဆဢ္ သ၀ီအံၯတဿ္တကိးလီၯဆီန႔ဿ္အမံၯဒံးဘဢ္. ပွၯကိးဒံးဒဢ္ လဿဖါဂီၯပူၯန႔ဢ္လီၯ. တုၯမ့ဿ္လီၯလဿဖိစိၯလံၯစိၯတဆီဘဢ္တဆီ ယံာ္ထီဢ္ဒီးကိးပိာ္ပွၯသးပွဿ္ အခံ တဘဢ္လဿၯဘဢ္န႔ဢ္လီၯ. ခီဖ်ိလဿဆဿကတီဿ္ယံာ္ထီဢ္ဒီး ဖိသဢ္လဿလီဿ္ခံစိၯတဖဢ္ ကိးထြဲတဿ္အံၯ လဲလိာ္ကြံာ္၀ဲအဃိ ကဲထီဢ္က့ၯ၀ဲဒဢ္လဿဖွးဂီၯပူၯန႔ဢ္လီၯ. ဖိလံၯလဿခံဒ္အမ့ဿ္ပစိၯခဲအံၯတဖဢ္ ပကိးဒဢ္လဿဖွးဂီၯပူၯဘဢ္ဆဢ္ အခီပညီဒ္လဲဢ္န႔ဢ္ပတသ့ဢ္ညါဘဢ္. ပဆိကမိဢ္ဒဢ္လဿ သ၀ီအံၯအမံၯ ကမ့ဿ္ဒဢ္ ဒ္ပသ့ဢ္ညါညီႏုဿ္အသိးန႔ဢ္လီၯ. လဿဆဿကတီဿ္ခဲအံၯ ခီဖ်ိတဿ္အိဢ္သးအဖီခိဢ္ သ၀ီအံၯ သုး၀့ၯသုး၀ီၯအသး ဆူတဿ္လီဿ္တတီၯဒီးအတီၯ အဃိ အမံၯလီၯဆီ၀ဲဒဢ္လံန႔ဢ္လီၯ. မ့မ့ဿ္တဿ္လီဿ္ ဟီဢ္က၀ီၯ၀ဲန႔ဢ္တုၯခဲအံၯ အမံၯလီၯတံဿ္လီၯဆဲးလဿအလီၯဆီ တအိဢ္ဒံးဘဢ္န႔ဢ္ ပစံးသ့န႔ဢ္လီၯ.

ဘဢ္ဆဢ္ဒ္ပွၯသူဢ္က့သးပွဿ္လဿလီဿ္ခံတဖဢ္ ကိးပိာ္ပွၯလဿညါတဖဢ္အခံ တဘဢ္လဿၯဘဢ္အဃိ၊ ကိးလဲလိာ္က့ၯ၀ဲလဿ ဖွးဂီၯပူၯအသိးအဃိ၊ တဿ္လီဿ္ဟီဢ္က၀ီၯ၀ဲန႔ဢ္ ကဲထီဢ္က့ၯ၀ဲလဿ ဖွးဂီၯပူၯ ဒ္စိၯခဲအံၯပသ့ဢ္ညါဒီးကိးတ့ဿ္အသိးန႔ဢ္လီၯ.